Zərifə xanım Əliyevanın Azərbaycanda tibb elminin inkişafında böyük xidmətləri olmuşdur
Zərifə Əziz qızı Əliyeva 1923-cü il aprelin 28-də Azərbaycan Respublikasının Naxçıvan Muxtar Respublikası Şərur rayonunun Şahtaxtı kəndində anadan olub. Zərifə xanım orta məktəbi bitirdikdən sonra Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunun müalicə-profilaktika fakültəsinə daxil olmuş. Sonra , Moskvada Mərkəzi Tibb Təhsili İnstitutunda oftalmologiya üzrə ixtisas kursunu bitirib.Elmi-tədqiqat həvəsi Zərifə xanımı Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Oftalmologiya İnstitutuna gətirdi və orada fəaliyyətə başladı. Aspiranturanı bitirdikdən, sonra 1957-ci ilə qədər Elmi-Tədqiqat Oftalmologiya İnstitutunda elmi işçi vəzifəsində çalışıb.Həmin illərdə Azərbaycanda traxoma kimi göz xəstəliyi geniş yayılmışdı.Zərifə Əliyeva traxoma ilə mübarizə üzrə terapevtik-profilaktik tədbirlərin təşkilində və həyata keçirilməsində fəal iştirak etmişdir.Zərifə xanım öz elmi işini traxomanın müalicəsi ilə bağlı məsələlərə həsr etmişdir. Bu tədqiqatların nəticələri Zərifə xanım Əliyevanın 1960-cı ildə uğurla müdafiə etdiyi “Traxomanın sintomisinlə digər terapiya üsulları ilə birgə müalicəsi” mövzusunda namizədlik dissertasiyasının əsasını təşkil etmişdir. Sonra Elmi-Tədqiqat Oftalmologiya İnstitutuna baş elmi işçi vəzifəsinə seçilmişdir.
Tədqiqatların nəticələri Zərifə xanım Əliyevanın 1960-cı ildə uğurla müdafiə etdiyi “Traxomanın sintomisinlə digər terapiya üsulları ilə birgə müalicəsi” mövzusunda namizədlik dissertasiyasının əsasını təşkil etmişdir. Sonra Elmi-Tədqiqat Oftalmologiya İnstitutuna baş elmi işçi vəzifəsinə seçilmişdir.
Zərifə Əliyeva oftalmologiya üçün vacib olan digər istiqamətlərdə də elmi tədqiqatlara başlayıb. O, qlaukoma ilə bağlı bir sıra tədqiqatlar aparıb. Zərifə Əliyeva 1967-ci ildə atası professor Əziz Məmməd Kərim oğlu Əliyevin adını daşıyan Səhiyyə Nazirliyinin Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun göz xəstəlikləri kafedrasının dosenti vəzifəsinə dəvət olunur. Ömrünün son illərini bu institutda keçirmiş.
Zərifə xanım praktiki təbabət və təlimlərlə çox məşğul olmasına baxmayaraq, elmi axtarışlarına böyük diqqət yetirməkdə davam edirdi. Klinik və nəzəri oftalmologiyanın bir sıra aktual məsələləri ilə maraqlanmağa başladı ki, bunlar arasında qlaukoma və bəzi görmə orqanının iltihabi xəstəliklərinin, onun zədələnmələrinin diaqnostikası, müalicəsi problemləri xüsusi yer tutur. Bu problemi inkişaf etdirən Zərifə Əliyeva xeyli vaxtını bilavasitə sənaye müəssisələrində keçirir.Zavodlar və bir sıra sənaye müəssisələrinin sexlərində laboratoriya heyvanları üzərində yüzlərlə təcrübə aparmışdır. Bu genişmiqyaslı klinik və eksperimental tədqiqatlar sayəsində alim zərərli maddələrin görmə orqanına təsirinin ən mühüm qanunauyğunluqlarını öyrənə bildi. Uzun illər aparılan müşahidələrin, klinik tədqiqatların və təcrübələrin nəticəsində 1977-ci ildə Zərifə Əliyevaya tibb elmləri doktoru elmi dərəcəsi verilmişdir. Doktorluq dissertasiyasını müdafiə etdikdən bir il sonra Zərifə Əliyeva A.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət Tibb Təhsili İnstitutunun Göz xəstəlikləri kafedrasının professoru, sonra isə oftalmologiya kafedrasının müdiri seçilmişdir. Zərifə xanım işə başladığı ilk gündən gənc bacarıqlı həkimləri ətrafına topladı, elmi-tədqiqat işlərini uğurla təşkil etdi, kadrlar, alimlər yetişdirdi.
Professor Zərifə xanım Əliyevanın təşəbbüsü ilə Bakıda Ümumittifaq Oftalmoloqlar Cəmiyyəti idarə heyətinin plenumu keçirildi. Belə bir plenum ilk dəfə Bakıda keçirilib. Plenum professor Zərifə xanım Əliyevanın Azərbaycanda görmə orqanının peşə patologiyasını öyrənən ilk ixtisaslaşmış elmi-tədqiqat laboratoriyasının yaradılması təşəbbüsünü dəstəkləmişdir. Oftalmologiyanın inkişafına böyük töhfə verən professor Zərifə xanım Əliyeva oftalmologiya sahəsində ən yüksək mükafata – Respublika Mükafatına layiq görülmüşdür. Akademik M.İ.Averbax adına SSRİ Tibb Elmləri Akademiyası. Həmçinin diqqətəlayiq haldır ki, professor Zərifə xanım Əliyeva belə yüksək mükafata layiq görülən ilk qadın alimdir. Bu dövrdə Zərifə xanım qlaukoma xəstəliyinin etiologiyası, diaqnostikası və müalicəsi ilə bağlı maraqlı araşdırmalar aparıb.Tədqiqatın nəticələrinə əsasən məqalələr və iki monoqrafiya nəşr edilmişdir.Zərifə Əliyeva nadir əsərin – “İridologiyanın əsasları”nın müəlliflərindən biri olmuşdur ki, o, bu günə qədər praktikantlar arasında bu sahədə ən populyar bələdçi olaraq qalır. Zərifə xanım bütün tələbələrinə zəngin peşə və həyat təcrübəsini, diqqətini və qəlbinin hərarətini səxavətlə bəxş etmişdir. Həkim fədakarlığı, yüksək vətəndaşlığı, qeyri-adi səmimiyyəti və məsuliyyətliliyi, insanlara və onların problemlərinə göstərilən diqqət, fəal həyat mövqeyi ona həmkarlarının, tələbələrinin və xəstələrinin layiqli hörmət və məhəbbətini qazandırıb. Professor Zərifə xanım Əliyeva 1983-cü ildə Azərbaycan Respublikası Elmlər Akademiyasının akademiki seçilmişdir.
Akademik Zərifə Əliyeva keçmiş SSRİ Sülh Komitəsinin üzvü, Azərbaycan Sülh Komitəsinin sədr müavini, Bilik cəmiyyətinin idarə heyətinin üzvü və Oftalmoloqlar elmi cəmiyyətinin rəyasət heyətinin üzvü olmaqla çoxlu ictimai işlər görüb. Keçmiş SSRİ-də Ophthalmology Bulletin jurnalının redaksiya heyətinin üzvü idi. Zərifə xanım Əliyevanın xidmətləri orden və medallarla təltif edilib. O, Azərbaycanın əməkdar elm xadimi fəxri adına layiq görülüb.
Zərifə xanımın Azərbaycan elminin inkişafı yolunda göstərdiyi xidmətlər heç zaman unudulmayacaq və gələcək nəsillər üçün örnək olacaqdır.
Mətanət Cəfərova,
YAP-ın fəalı