“Əsrin müqaviləsi” müstəqillik tariximizdəki ən böyük enerji lahiyələrindən biridir

“Əsrin müqaviləsi”nin imzalanması və onun gerçəkləşməsi müstəqil Azərbaycanın iqtisadi inkişaf konsepsiyasını təşkil edən düzgün neft strategiyasının həyata keçirilməsinin parlaq təzahürüdür. O zamanlar ARDNŞ-in birinci vitse-prezidenti, millət vəkili İlham Əliyev danışıqlar prosesinə cəlb edildi, yeni neft strategiyasının hazırlanmasının və uğurla həyata keçirilməsinin ən fəal iştirakçılarından oldu. Onun bütün fəaliyyətinin mərkəzində özünün yığcam şəkildə ifadə etdiyi belə bir möhkəm ideya durur: “Bizim məqsədimiz təkcə neft hasil etmək, onu nəql etmək, bundan vəsait əldə etməkdən ibarət deyildir. Bizim məqsədimiz neftdən gələn bütün mənfəətləri həm siyasi, həm iqtisadi, həm də başqa mənfəətləri Azərbaycan xalqının gələcək mənafeyinə, rifahına yönəltməkdən ibarətdir”.

Əsrin müqaviləsi adlandırılan neft yataqlarının işlənməsi üzrə müqavilə 1994-cü ildə Azərbaycan Hökuməti ilə BP-nin rəhbərlik etdiyi Beynəlxalq Neft Şirkəti (IOC) arasında imzalanıb. Rəsmi olaraq “məhsul Bölgüsü Sazişi” adlandırılan bu müqavilə Azərbaycanda neft-qaz sənayesinin inkişafına yol açdı və Xəzər Neft Şirkətinin (SNK) yaradılması üçün əsas oldu. Müqavilə Azəri-Çıraq-Günəşli yatağında (ACG) neft hasilatına və o dövrdə Avropanın ən böyük enerji layihəsi olan Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) neft-qaz kəmərinin tikintisinə başlamağa imkan verdi. Bu müqavilə neft və qaz hasilatı sahəsində dövlət-özəl tərəfdaşlığın ən uğurlu nümunələrindən biri hesab olunur.

Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) Bakını  və Ceyhanı Tiflislə  və daha sonra Aralıq dənizindəki Türkiyənin Ceyhan limanı ilə birləşdirən neft kəməridir. Xəzər dənizinin sahilindəki yataqlardan Avropaya neft nəql etmək, Rusiyanı və dənizə çıxışı olmayan digər ölkələri keçmək məqsədi ilə inşa edilmişdir.

Layihə 1994-cü ildə başlamış və ümumi tutumu gündə 1768 milyon barelə qədər olan 1,2 km uzunluğunda bir neft kəmərinin inşasını əhatə etmişdir. BTC, BP, Chevron və Statoil daxil olmaqla böyük beynəlxalq neft və qaz şirkətlərinin və Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə hökumətlərinin köməyi ilə inşa edilmişdir.

1994-cü ilin dekabrında “Əsrin müqaviləsi” Azərbaycan parlamentində təsdiq edildi. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti müvafiq fərman imzaladıqdan sonra bu müqavilə Azərbaycan Respublikasının qanunu kimi qüvvəyə mindi. 1995-ci ildə layihəyə əsasən 100 milyona qədər, 1996-cı ildə isə 600 milyon dollar vəsait qoyuldu. İndiyə kimi bu layihəyə 2,5 milyard dollar sərmayə qoyulmuşdur. Beləliklə, “Əsrin müqaviləsi”ni uğurla bağlayan Azərbaycan dövləti bir çox Qərb dövlətlərinin, ilk növbədə isə ABŞ-ın Azərbaycanda iqtisadi maraqlarını yaratmaqla onların diqqətini öz problemlərinə cəlb edə bildi. Qərb dövlətləri içərisində ən mühüm pay “Əsrin müqaviləsində” ABŞ şirkətlərinə ayrılmışdır. ABŞ-ın “Yunokal”, “Amoko”, “Mak Dermott”, “Ekson” kimi 5 şirkətinə üst-üstə 50% investisiya payı ayrılmışdır ki, bu da təqribən 5 mlrd. ABŞ dollarına bərabər idi.BTC dünyanın ən uzun neft kəmərlərindən biridir və uzunluğu 1700 kilometrdən çoxdur. Neft kəmərinin tutumu gündə təxminən bir milyon barel neft təşkil edir ki, bu da dünyanın müxtəlif bölgələrində neftə olan tələbatı ödəməyə imkan verir.

Azərbaycan nefti Ceyhan limanına 2006-cı il mayın 28-də çatmış və iyulun 4-də neftlə yüklənmiş ilk tanker buradan dünya bazarlarına yola salınmışdır. Türkiyənin Ceyhan şəhərində XXI əsrin ən böyük enerji layihəsi olan Heydər Əliyev adına Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac boru kəmərinin təntənəli açılış mərasimi 2006-cı il iyulun 13-də keçirilmişdir.

BTC Xəzər regionundan Avropaya neft və Qaz üçün mühüm nəqliyyat magistralına çevrilib və Azərbaycan və Gürcüstan iqtisadiyyatı üçün əhəmiyyətli əhəmiyyətə malikdir. O, həmçinin Avropanın Rusiyadan neftdən asılılığını azaldır və regionun müxtəlif ölkələri arasında geosiyasi münasibətləri yaxşılaşdırır.

İslam Bafadarov,
YAP-ın gənc fəalı